මක්කම නගරයේ සිට සැතපුම් දෙසීය හැත්තා පහක් පමණ දුරින් මදිනාව පිහිටා ඇත. මදීනාව මුලින් හැඳින් වූයේ යත්රිබ් නමින්. මෙම නගරය එකරම් දුරින් පිහිටා ඇතත් ගමන් බිමන් දුෂ්කරතා තිබුනත් ඒ කාලේ මදීනා වාසිහු විටින් විට මක්කා නගරයට ගියෝය. එසේ ගිය අවසිථාවලදී නබි නායකයානන් වහන්සේද හමු වූහ. ඒ අය කීප දෙනෙක්ම ඉස්ලාම් ආගම ගැන අනික් අයටත් පැහැදිලා කළෝය, මුසිලිම් වරුන්ගේ සංඛ්‍යාව වැඩිවෙමින් පවතින විට මදීනා වාසිහු නබි තුමාණන්ට මදීනාවෘ පැමිනෙන ලෙෂ ආරාධනා කළෝය. නබි තුමානන් වහන්සේ ගමන් සමග ජීවත් විය යුතු යයි ඔව්හු කියා සිටියෝය
තම නිවසේ ෙÞරටුව අහුරා සිටි අය නිÞවැටිද්දී නිවසෙන් පිටත්වූ නබි නායක තුමානෝ මදීනාවට ගමන් කළෝය. එතුමන් සමග අබූබක්ර් (රලියල්ලාහු අන්හු) තුමාණන්ද සහායට ගියෝය. මුZ රාතzියේම පයින් ගමන් කළ ඔවුහු පසුවදා අZයම වන විට තවර් නමැති ගුහාවේ නවාතැන් ගත්තෝය. දින තුනක් තිස්සේ මේ දෙදෙනා මෙම ගුහාවේ නැවතී සිටි බව කවුරුත් දැන සිටියේ නැත.
නබි තුමාණෝ මක්කමෙන් නික්මුණ බව දැනගත් සතුරෝ ‘ඔහු සොයා අල්ලා ගන්නය’ යි පzකාශ කළහ. කුෙරෙෂි නායකයා වෙතට ඔහු ගෙනවුත් දුන් කෙනෙකුට ඔටුවන් තෑගි වශයෙන් දී ඔහුව ධනවතෙකු කරන බව කියා සිටියෝය. මක්කාවේ සිටි දුප්පත් අය මෙම තෑග්ග ලබාගැනීම සඳහා බොහෝ දුරට සොයා ඇවිද්දෝය. නමුත් කිසි තැනක නබි තුමන් දැක ගන්නට බැරි විය. එක් අවස්ථාවක සමහරු තෞර් ගුහාව අසලටම ගියෝය. එම ගුහාව ඇතුලට ගොස් සොයා බැලීමටද අදහස් කළහ. තෞර් ගුහාවේ ෙÞරටුවෙහි මකුලු දැලි බැඳී තිබීමත් පරෙවියන් කුඩූ සාÞගෙන තිබිමත් නිසා එම ගුහාව ඇතුලත කිසිවකු සිටින්නට නොපිලිනෙැයි සිතා එතනින් පිටත්වී ගියහ. ගුහාවෙන් පිට මිනිසුන්ගේ කථා ශබදය ඇසූ අබූබක්ර් (රලියල්ලාහු අන්හු) බියට පත් විය. ‘අපි කුමක් කරමුද අපි දෙදෙනා පමණක් මෙහි සිටින්නේ සතුරෝ අප අල්ලා ගනීවි’ යි කියා නබි තුමානන්ට පැවසුවේය. ‘නැහ’ අපි තුන් දෙනෙක් මෙහි සිටිමු. දෙවියෝද අප සමග සිටිතියි නබි තුමනෝ පැවසූහ. ඔවුන්ගේ තද විශ්වාසය නිසා දෙවියන් විසින් ඔවුන් දෙදෙනාටම ආරක්ෂාව සලසන ලදී.
ඉන් පසුව දෙදෙනාම ගුහාවෙන් පිටත්වී මදීනාවට ගියෝය. මදීනා නගරය අසලදී නබි තුමානෝ ඉතා උසස් අන්දමින් පිළිගනූ ලැබූහ. විශාල ජන සංඛ්‍යාවක් එක් රැස්වී ඉතා පzීතියෙන් පිළිගත්හ. බාල විටයහි ගැහැණු ළමයි ගී කියවින් නබි නායක තුමානන්ගේ ගුණ ගැයූහ. සියZ මදීනා වැසියෝ තම තමන්ගේ නිවෙස් වලට පැමිණෙන ලෙසට නබි තුමානන් හට ආරාධනා කළෝය. ‘මා නවතින්නේ කොහේදැයි කියා තීරණය වන්නේ අල්ලාය් ගේ කැමැත්ත උඪයි’ කියා නබි තුමානෝ එවිට පැවසූහ. ‘එම කැමැත්ත ඇති නිවස ඉදිරියේ මගේ ඔටුවා නවතිවි’ කියා නබි තුමානෝ එවිට පැවසූහ. ඒ ආකාරනේම අබු අයියූබ් නමැත්තාගේ ගෙදර ඉදිරියේ නබි තුමාණන් ගමන් කළ ඔටුවා නතර විය. එම නිවසේ නබි තුමාණෝද නතර වූහ.
යත්රිබ් නමැති පුරාන නාමය වෙනුවට මෙම නගරය මදීනතුන් නබි කියා නම් කෙරිණි. ‘නබි තුමන්ගේ නගරය’ යනුවෙන් මෙයින් හැඳින්වේ.
නබිතුමානෝ මක්කම සිට මදීනාවට කළ ගමන හිජ්රත් හෙවත් නික්මිම කියා හඳුන්වනු ලැබේ. ඉස්ලාම් අවුරුද්ද හිජරි කියා හැඳින්වේ.
නබි නායක තුමාණෝ අවසාන කාලය දක්වාම මදීනාවෙහි වූහ. එතුමන් අභාවපzාප්ත වීමෙන් පසුව මදීනා. මස්ජිදුනි නබි නමින් හැඳින්වෙන නබි නායක තුමානන්ගේ මස්ජිදය අසල එතුවන් භූමÞනය කර ඇත.
උතුම් නබිතුමාණෝ 